Intenst og stille­ståande

Victor Hugos «De elendige» frå 1862 er ein mur­stein av ein roman. Han skildrar dei utstøytte i samfunnet, og handlinga følger den tidlegare galei­slaven Jean Valjean.

Han er nett sett fri frå 19 år med straff­arbeid etter å ha stole brød til dei svoltne onkel­ungane sine.

Mest kjent er likevel historia i musikal­versjon. I år er det 40 år sidan premieren i London.

Og då Det Norske Teatret sette opp «Les Misérables» i 1988, vart det ein av deira største suksessar: Nær 200 spelte framsyningar, så godt som alle var utselde.

No gjer teater­sjefen ein ny vri på historia, men i kjent stil.

Sjå reportasje frå «Les Miserables»-oppsetjinga i 1988:

Skjebne­tung elende

Kjersti Horn sin «Les Misérables» er ikkje ein musikal. Det er boka tatt til scenen. Ikkje alle dei tusen sidene, men eit kuratert ut­drag.

Den tidvis polerte musikalen kunne ikkje vore fjernare. Det er bakgrunns­historiene, under­trykkinga og elendet Horn vil ha fram i teater­versjonen.

Gjennom tette portrett vert publikum kjende med kriminal­betjenten Javert, Jean Valjean sjølv, prostituerte Fantine og dottera hennar Cosette.

Gjennom roman­karakterane vil ho visa fram korleis utan­for­skap er, og korleis han vert opprett­heldt av strukturane samfunnet sjølv har laga.

Det får ho til. Fram­syninga er mørk, skjebnane tunge, elendet stort. Nei, mykje håp er det ikkje, sjølv om alle strevar etter å gjera det gode.

Statisk og repeterande

Kjersti Horn og sceno­graf Sven Haraldsson har samarbeidd på mange produksjonar tidlegare, og i dei har video som verke­middel vore sentralt.

Suksessar som «Raskolnikov», «Kristin Lavransdotter» og «Einkvan» har vist at video kan vera interessant i teateret.

Felles for desse framsyningane er at Horn og Haraldsson har utforska video­formatet, funne noko nytt kvar gong og overraska publikum med bruken.

Slik er det ikkje no. «Les Misérables» har stagnert i forma si.

I det nesten fire timar lange teater­stykket er det lite endring i sceno­grafien eller i måten video­mediet vert brukt på. Det gjev ei kjensle av noko statisk.

Den fjerde veggen i teateret er dekt av ein tjukk, gjennom­skinleg plast­duk, og framfor den er ein stor skjerm. På scena sit skode­spelarane på plast­stolar.

Kamera­operatør Borgar Skjelstad følger skode­spelaren som er i fokus tett. Effekten av den litt for nære og intime kamera­føringa er skarpt fokus, tydelege val i utsnitta og forstørra andlet på skjermen.

Ulempa er at framsyninga nyttar nett dette grepet så å seia heile tida.

Sjø­sterk

Det vert intenst. For alle karakterane har tunge skjebnar, alle har ei vond historie, alle skal fortelja det tett inn i kamera og blåsa historia si opp på skjermen.

Som publikummar kjem ein tett på alle desse skjebnane, tett på snørr og tårer, dramatikk og store kjensler, tett på skode­spelar­teknikk og mimikk. Men publikum mistar resten av kroppen, dei ser ikkje resten av uttrykket.

Og då vert det intenst, mykje for­tviling, mange rop frå scenen.

Og stille­ståande.

Det tette utsnittet gjer òg at brå rørsler, det vera seg hjå kamera­operatør eller skode­spelar, gjev store utslag på skjermen.

Det er med andre ord lurt å vera sjø­sterk som publikummar.

I Horn sin versjon av historia om dei elendige, kjem elendet og utan­for­skapen godt fram. Form­messig treffer ho ikkje denne gongen. Fram­syninga krev at publikum har evna til å halda ut.

Og så bør nokre av skode­spelarane gå i seg sjølv. På premieren var det mykje nynorsk­slurv.

Victor Hugo sin roman toler mykje, men slik slurv fortener han ikkje.

Sjå Karen Frøsland Nystøyl snakka om forestillinga i «Nyhetsmorgen»: